حمل و نقل کالاهای خطرناک | قوانین حمل و نقل کالاهای خطرناک

حمل کالاهای خطرناک از به هر سه حالت هوایی، زمینی و دریایی انجام می شود. حمل‌ و‌ نقل دریایی کالاهای خطرناک به جابه‌جایی کالاهایی همچون مواد منفجره، مواد شیمیایی و… اشاره دارد. حمل‌و‌نقل این محموله‌ها می‌تواند برای مردم و محیط‌زیست خطرآفرین باشد.

کالای خطرناک چیست؟

کالاهایی که در عملیات مختلف حمل و نقل از جمله بارگیری، ارسال، جابجایی، انبار و تخلیه، قابلیت آتش سوزی، انفجار، خرابی، مسمومیت، سوختگی ناشی از تشعشع، بیماری های آلودگی محیط زیست و بیماری های انسانی و حیوانی را دارا می باشد، مواد یا کالای خطرناک هستند.

کالای خطرناک می‌تواند شامل مواد شیمیایی، مواد قابل اشتعال، مواد سمی، مواد رادیواکتیو، مواد انفجاری، مواد زیان‌آور برای محیط زیست و سایر موادی باشد که خطراتی برای امنیت و سلامتی افراد و محیط زیست ایجاد می‌کنند.

روش‌های حمل و نقل کالاهای خطرناک

حمل و نقل کالاهای خطرناک می‌تواند از طریق جاده‌ای، دریایی، هوایی و راه‌آهن صورت گیرد. هر یک از این روش‌ها نیاز به رعایت اصول و مقررات خاصی دارند که به شرح زیر است:

1. حمل جاده‌ای: این روش یکی از پرکاربردترین روش‌ها برای حمل و نقل کالاهای خطرناک است. در این روش باید از وسایل نقلیه‌ی مجهز به تجهیزات ایمنی استفاده شود.
2. حمل دریایی: حمل دریایی نیاز به بسته‌بندی‌های مقاوم در برابر آب و رطوبت دارد. علاوه بر این، باید از کشتی‌هایی استفاده شود که برای حمل کالاهای خطرناک طراحی شده‌اند.
3. حمل هوایی: برای حمل کالاهای خطرناک از طریق هوایی، باید از هواپیماهای مخصوصی استفاده کرد که مطابق با مقررات ICAO و IATA طراحی شده‌اند.
4. حمل ریلی: این روش به ویژه برای حمل مواد بزرگ و حجیم مناسب است. در این روش، کالاهای خطرناک باید به صورت ویژه‌ای بسته‌بندی و برچسب‌گذاری شوند.

حمل دریایی کالاهای خطرناک

حمل و نقل دریایی محدودیت‌‎های ویژه‌ای در ارتباط با حمل کالاهای خطرناک دارد. اگرچه این محدودیت‌ها به اندازه‌ی صنعت هوایی سختگیرانه نیستند، اما حمل و نقل دریایی نیز نیازمند رعایت محدودیت‌ها و ملاحظات خاص خود و روش‌های مناسب برای جابجایی بارهاست. همچنین، بیشتر محموله‌های دریایی به دلیل جابجایی بین بنادر مختلف در کشورهای مختلف، نیازمند استانداردهای بین‌المللی مشترکی هستند.

کالاهای خطرناکی که در کانتینرهای دریایی جابجا می‌شوند، ممکن است ماه‌ها در مسیر باشند و در معرض طیفی از دماهای مختلف قرار بگیرند. این کانتینرها ممکن است از چندین بندر در سراسر جهان عبور کنند و در نزدیکی سایر کالاهای خطرناک یا ماشین‌آلات سنگین نگهداری شوند.

مقادیر زیادی از کالاهای خطرناک ممکن است بر روی یک کشتی بارگیری شوند و خطرات جدی مانند انفجار، آلودگی سمی و دیگر خطرات را به همراه داشته باشند. خدمه‌ی کشتی‌ها که ممکن است روزها دور از نجات باشند، با چالش‌های جدی در حفظ ایمنی و سلامت خود مواجه می‌شوند.

اظهارنامه کالاهای خطرناک (DGD)

اظهارنامه کالاهای خطرناک (DGD) IMO، یک فرم استاندارد برای معرفی صحیح کالاهای خطرناک هنگام بارگیری آن‌ها بر روی کشتی‌های دریایی است. این اعلامیه باید به همراه اسناد معمول، مانند لیست بسته‌بندی، ارائه شود و در کنار کالاهای خطرناک ذخیره گردد.

برخی خطوط کشتیرانی ممکن است استانداردهای DGD خاص خود را داشته باشند، به‌ویژه اگر از مسیرهای آبی داخلی استفاده کنند. با این حال، بدون توجه به فرم مورد استفاده، DGD ها باید توسط شخصی که کاملاً مجاز و دارای گواهی لازم است تکمیل و امضا شوند.

حمل هوایی کالاهای خطرناک

شرکت نمایندگی کشتیرانی دروازه طلایی دریای نور، با تجربه چندین ساله در صادرات و واردات، محموله‌های “کالای خطرناک” شما را با بسته‌بندی استاندارد UN و صدور بارنامه از معتبرترین خطوط هوایی، به مقصد مورد نظر می‌فرستد.

اما چرا کالاهای خطرناک با هواپیما حمل می‌شوند؟

برخی کالاهای خطرناک، اهمیت تجاری زیادی دارند. مثل رنگ‌ها یا باتری‌ها.
برای بعضی از این کالاها، زمان حمل بسیار مهم است. نمونه آن، رادیو ایزوتوپ‌های پزشکی است.
برخی باید در طول حمل خنک نگه داشته شوند و حمل هوایی سریع‌ترین گزینه است.
در بعضی مناطق، فقط از طریق حمل هوایی می‌توان کالا را ارسال کرد.

اصول ایمن‌سازی حمل هوایی کالاهای خطرناک

برای حفظ ایمنی هواپیما و افراد، باید به ویژگی‌های حمل هوایی توجه کرد. ارتعاشات، تغییر فشار و دما که در زمین وجود ندارد، ممکن است بر بسته‌بندی کالاها تأثیر بگذارد. بنابراین، اقدامات ویژه‌ای برای کاهش خطرات لازم است. با رعایت این نکات می‌توان کالاهای خطرناک را ایمن حمل کرد:

• طبقه‌بندی کالا
• ممنوعیت‌ها
• آموزش‌های مرتبط
• بسته‌بندی استاندارد (UN)
• علائم و برچسب‌های مناسب
• مدارک لازم
• پیشگیری از خطرات پنهان
• گزارش حوادث
• اطلاع‌رسانی به خلبان و ارائه اطلاعات اضطراری

محدودیت‌های حمل هوایی کالاهای خطرناک

1. برخی کالاها در هر شرایطی ممنوع هستند.
2. بعضی دیگر فقط در شرایط اضطراری و با تأیید مقامات مجاز حمل می‌شوند.
3. برخی کالاها تنها با هواپیمای باری قابل حمل هستند.
4. ممکن است قوانین برخی کشورها سختگیرانه‌تر از مقررات یاتا باشد. این قوانین را Variation می‌نامند.

قوانین حمل و نقل کالاهای خطرناک

IMDG Code در حمل و نقل دریایی کالاهای خطرناک

IMDG Code توسط سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) تدوین شده و به عنوان مرجع اصلی برای حمل و نقل دریایی کالاهای خطرناک به شمار می‌رود. این کد شامل دستورالعمل‌های دقیق برای طبقه‌بندی، بسته‌بندی، برچسب‌گذاری و مستندسازی است تا از بروز حوادث احتمالی جلوگیری شود. رعایت این مقررات برای تمامی شرکت‌های حمل و نقل و کشتی‌ها الزامی است.

IATA DGR در حمل هوایی کالاهای خطرناک

مقررات IATA DGR توسط سازمان بین‌المللی حمل و نقل هوایی تدوین شده و به عنوان مرجع اصلی برای حمل هوایی کالاهای خطرناک به شمار می‌رود. این مقررات شامل دستورالعمل‌های دقیق برای بسته‌بندی، برچسب‌گذاری، مستندسازی و طبقه‌بندی کالاهای خطرناک می‌باشد تا خطرات مرتبط با این نوع کالاها به حداقل ممکن کاهش یابد.

RID در حمل ریلی کالاهای خطرناک

حمل کالاهای خطرناک تحت قوانین و مقررات سختگیرانه بین‌المللی قرار دارد. آژانس بین‌المللی حمل‌ونقل ریلی (OTIF) و مقررات مربوط به حمل‌ونقل مواد خطرناک (RID)، استانداردهایی برای حمل ریلی این کالاها تعیین کرده‌اند که رعایت آنها الزامی است. این مقررات شامل تمامی جوانب حمل، از بسته‌بندی گرفته تا بارگیری و تخلیه، و همچنین چگونگی مدیریت شرایط اضطراری است.

ADR در حمل و نقل جاده کالاهای خطرناک

یکی از مهم‌ترین این مقررات حمل و نقل کالاهای خطرناک، قانون ADR (Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road) است. این توافق‌نامه در کشورهای اروپایی الزامی است و کشورهای دیگر نیز برای جلوگیری از بروز حوادث ناگوار، رعایت این قوانین را توصیه می‌کنند. این مقررات شامل استانداردهای بسته‌بندی، نحوه برچسب‌گذاری، استانداردهای ایمنی و شرایط حمل این مواد می‌شود.

UN NUMBER چیست؟

UN Number یک شماره چهار رقمی معرف کدهای بین‌المللی شناسایی مواد شیمیایی می‌باشد. این اعداد از UN0001 تا UN3500 بوده و از سوی کمیته تخصصی حمل و نقل کالای خطرناک سازمان ملل متحد مشخص شده است. این شماره‌ها توسط سازمان‌هایی چون سازمان ملل متحد (UN)، سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO)، و سازمان هوانوردی غیرنظامی بین‌المللی (ICAO) تعیین می‌شوند.

هدف از اختصاص این شماره‌ها، فراهم کردن راهکاری ساده و سریع برای شناسایی مواد خطرناک و ارائه اطلاعات ایمنی مربوطه در سرتاسر جهان است. متصدی حمل یا فرستنده کالا موظف به تهیه برچسب خاص همان کلاس و نصب آن روی بسته‌بندی کالا یا کانتینر است تا به افرادی که در زنجیره حمل و نقل کالا دخالت دارند، هشدار دهد که کالا متعلق به کدام کلاس می‌باشد.

جهت مطالعه بیشتر در این باره روی عبارت UN Number کلیک نمایید.

الزامات و نکات ایمنی حمل کالاهای خطرناک

کالاهای خطرناک بخش ضروری زندگی مدرن هستند، اما به دلیل ماهیتی که دارند باید در حمل‌ و‌ نقل این کالا ها دقت کرد. اگر این کالاها به‌درستی مدیریت، ذخیره و حمل نشوند، خطرات زیادی را برای انسان‌ها و محیط‌ زیست به همراه خواهند داشت اما با اقداماتی خاص میشود از این مخاطرات پیشگیری کرد مانند:

اهمیت بسته‌بندی در حمل و نقل کالاهای خطرناک

بسته‌بندی صحیح یکی از مهم‌ترین اصول در حمل و نقل کالاهای خطرناک است. انتخاب بسته‌بندی مناسب، به جلوگیری از نشت، انتشار گازها و کاهش احتمال بروز حادثه کمک می‌کند. بسته‌بندی‌های مخصوص کالاهای خطرناک باید شامل موارد زیر باشند:

• مقاومت در برابر ضربه: بسته‌بندی‌ها باید در برابر ضربه مقاوم باشند.
• عایق‌بندی: برای جلوگیری از نشت مواد و گازها، بسته‌بندی‌ها باید به خوبی عایق‌بندی شوند.
• علامت‌گذاری و برچسب‌گذاری مناسب: بسته‌بندی‌ها باید دارای برچسب‌های هشدار دهنده مناسب باشند که نشان دهنده نوع خطر و محتویات بسته باشند.
• دستورالعمل حمل و نقل: در کنار برچسب‌ها، باید دستورالعمل‌های حمل و نقل نیز بر روی بسته‌بندی‌ها قرار گیرد.

بسته‌بندی کالای خطرناک چگونه انجام می‌شود؟

بسته‌بندی مواد خطرناک یکی از مهم‌ترین مراحل در فرآیند حمل‌ونقل این کالاها است. قوانین و مقررات بین‌المللی معتبری برای نحوه بسته‌بندی و حمل این مواد تدوین شده‌اند که رعایت آن‌ها ضروری است. نوع بسته‌بندی کالاهای خطرناک بر اساس ماهیت و درجه خطر آن تعیین می‌شود و به تناسب میزان خطر، نوع بسته‌بندی تغییر می‌کند.

بسته‌بندی این نوع کالاها در سه گروه اصلی (I، II، III) طبقه‌بندی می‌شود:

• گروه I: مخصوص کالاهای با خطر بسیار بالا
• گروه II: مناسب برای کالاهای با خطر متوسط
• گروه III: ویژه کالاهای با خطر کم

در مواردی که یک ماده در بیش از یک گروه بسته‌بندی قرار گیرد، همواره از گروهی استفاده می‌شود که بیشترین میزان خطر را در بر دارد. همچنین، در بسته‌های استاندارد UN، حروفی مانند X، Y، Z که بعد از شماره بسته‌بندی درج می‌شوند، نشان‌دهنده گروه بسته‌بندی هستند:

• X: برای مواد گروه‌های I، II، III
• Y: برای مواد گروه‌های II و III
• Z: تنها برای مواد گروه III

رعایت این دستورالعمل‌ها و استفاده از بسته‌بندی‌های استاندارد، نقشی کلیدی در ایمنی حمل‌ونقل مواد خطرناک دارد.

طبقه بندی کالاهای خطرناک

بر اساس کلاس‌های سازمان بین الملل، کالاهای خطرناک را به 9 گروه بر اساس مضر بودن طبقه‌بندی شده است (منبع). برخی از این کالاها عبارتند از:

1. مواد منفجره (Explosives)

این طبقه شامل کالاهایی هستند که خطر انفجار دارند. ازجمله این کالاها می‌توان به مواد آتش‌زا، مشعل، راکت، بمب و… اشاره کرد. برای حمل‌ و‌ نقل دریایی کالاهای خطرناک که شامل مواد منفجره هستند، باید از کانتینرهایی با برچسب پس‌زمینۀ نارنجی، صفحۀ مربع‌شکل و شکل بمب روی آن استفاده کرد.

2. گازهای قابل اشتعال، گاز های غیر قابل اشتعال و گازهای سمی (Gases)

گازها در این دسته می‌توانند به‌صورت مایع، فشرده یا محلول تحت‌ فشار باشند. گازها بسته به خواصشان به‌ سه دستۀ سمی، قابل‌ اشتعال یا خفه‌کننده تقسیم‌ می‌شوند. برای حمل این نوع محموله‌ها هم باید از کانتینر مربعی با پس‌زمینۀ قرمز همراه با برچسب شعله، پس‌زمینۀ سفید با جمجمه یا پس‌زمینۀ سبز با بطری استفاده کرد.

3. مایعات قابل اشتعال (Flammable Liquids)

این طبقه شامل تمامی مایعاتی است که در تماس با منبع حرارتی به‌راحتی آتش می‌گیرند. رنگ، بنزین، لاک و… جزو این مایعات محسوب می‌شوند. روی کانتینر حامل این مایعات باید شکل یک الماس همراه با زمینۀ قرمز و نماد شعلۀ سیاه یا سفید باشد.

4. جامدات خودسوز، جامدات قابل اشتعال (Flammable Solids)

این دسته شامل مواد جامدی است که به‌راحتی مشتعل می‌شوند یا در تماس با آب، گاز آزاد می‌کنند. این طبقه همچنین محصولات خودواکنش‌گر و کالاهای انفجاری را پوشش می‌دهد. کانتینر این محموله‌ها باید شعلۀ سیاه و بسته به ماهیت واکنشی آن‌ها، زمینۀ سفید و قرمز و یا زمینۀ آبی داشته باشد.

5. اکسید کننده ها و پراکسیدهای آلی (Oxidizing Substances and Organic Peroxides)

اکسید کننده‌ها موادی هستند که به راحتی از خود اکسیژن آزاد می‌کنند و کمک به آسان آتش گرفتن سایر مواد می‌کنند. پراکسیدهای آلی نیز موادی جامد یا مایع هستند که با شعله خارجی مشتعل به راحتی می‌سوزند.

6. مواد سمی و مواد عفونی (Toxic & Infectious Substances)

مواد عفونی و مواد سمی در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. مواد عفونی شامل میکروارگانیسم‌هایی مانند نمونه‌های آزمایشگاهی هستند که باعث انواع بیماری‌ها می‌شوند. مواد سمی هم آن‌هایی هستند که استنشاق، جذب موضعی یا بلع آن‌ها باعث مرگ خواهد شد.

کانتینرهایی که برای حمل و نقل این نوع کالاهای خطرناک استفاده می‌شوند، باید پس‌زمینۀ سفید و یک جمجمه یا سه هلال ماه در مرکز داشته باشند.

7. مواد رادیو اکتیو (Radioactive Material)

این کلاس برای مواد شیمیایی ناپایدار است. این گروه شامل اورانیوم، پلوتونیوم و توریم می‌شود که در دستۀ عناصر مورد استفاده در صنعت هسته‌ای قرار می‌گیرند. روی کانتینر حامل این مواد معمولاً کلمۀ radioactive درج می‌شود.

8. کالاهای خورنده (Corrosive)

موادی که در این دسته قرار می‌گیرند، کالاهایی هستند که در تماس با مواد دیگر واکنش نشان می‌دهند. این محصولات می‌توانند پوست و بافت را نابود و مواد جامد را تجزیه کنند. نمونه‌هایی از این نوع کالاها هیپوکلریت سدیم یا اسیدسولفوریک است. کانتینری که برای حمل این کالاهای خطرناک مورد استفاده قرار می‌گیرد، پس‌زمینۀ سیاه‌وسفید و تصویر دو لوله‌آزمایش در حال ریختن مایعات روی یک جامد داشته و شکل یک دست هم روی آن قرار دارد.

9. مواد متفرقه (Miscellaneous)

این دسته شامل مواد با خطر کمتر است که در گروه‌های دیگر طبقه‌بندی نمی‌شوند. نمونه‌هایی از این کلاس شامل مواد مغناطیسی قوی، آئروسل‌ها، کودهای نیترات آمونیوم و گرانول‌های پلی‌استر می‌باشند.

MSDS چیست؟

MSDS که مخفف عبارت Material Safety Data Sheets است، به برگه‌ای گفته می‌شود که اطلاعات ایمنی مربوط به یک ماده شیمیایی روی آن ثبت می‌گردد.

این برگه‌ها که به فارسی با عنوان برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی شناخته می‌شوند، شامل اطلاعات فنی و تخصصی در مورد خطرات خاص، نحوه استفاده ایمن، دستورالعمل‌های اضطراری، و نکات بهداشتی و ایمنی مرتبط با آن ماده هستند. هدف از ارائه این برگه‌ها، آگاهی‌بخشی به کارگران، کارفرمایان، کارکنان بیمارستان‌ها و دیگر افراد فعال در صنایع مختلف مانند کشاورزی و ساختمان‌سازی است تا بتوانند از این مواد به‌صورت ایمن استفاده کنند.

وجود MSDS در کنار هر ماده شیمیایی ضروری است، زیرا اطلاعات مفیدی را در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهد. این اطلاعات به مصرف‌کننده کمک می‌کند تا با شناخت ماهیت ماده، از خطرات احتمالی مرتبط با استفاده، جابجایی یا انبارش نادرست آن جلوگیری کند.

اطلاعات مندرج در MSDS شامل جزئیاتی مانند نحوه صحیح استفاده، شرایط نگهداری مناسب (مانند دما و محیط)، نکات ایمنی در زمان جابجایی و انبارش، و همچنین روش‌های مقابله با عوارض احتمالی در صورت بروز خطر است. این اطلاعات، راهنمایی جامع برای کاهش ریسک‌ها و افزایش ایمنی در محیط کار فراهم می‌آورد.

کلام آخر

حمل و نقل کالاهای خطرناک از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و نیازمند رعایت دقیق مقررات بین‌المللی و استانداردهای ایمنی است. استفاده از تجهیزات تخصصی، آموزش مناسب کارکنان، و رعایت اصول بسته‌بندی و برچسب‌گذاری می‌تواند به کاهش خطرات احتمالی کمک کند و از بروز حوادث پیشگیری نماید.

این کالاها، که شامل مواد شیمیایی، رادیواکتیو و قابل اشتعال هستند، در صورت مدیریت نادرست می‌توانند تهدیدی جدی برای امنیت انسان‌ها و محیط زیست ایجاد کنند. با رعایت این اصول و آگاهی از دستورالعمل‌های حمل و نقل، می‌توان کالاهای خطرناک را به شکلی ایمن جابجا کرد و به حفظ سلامت عمومی و پایداری محیط زیست کمک نمود.